Жерді тиімді пайдалану.
Елбасыағымдағыжылғы “Жаңаонжылдық – жаңаэкономикалықөрлеу – Қазақстанныңжаңамүмкіндіктері” аттыҚазақстанхалқынаЖолдауында, алдағыонжылдықтаелдамуынабағытталғанжаңаміндеттердіайқындапберді. Ондаелэкономикасыныңдамуыменоныңбәсекелестіккеқабілеттілігінарттырудағынегізгітабыскілті – ұлттықэкономиканыәртараптандыруғабасаназараударылды. Жолдаудаәртараптандырудыңбастыбірсегментіретіндеагроөнеркәсіптіккешендідамытудыңнегізгіүшбағытыатапкөрсетілді, яғнионыңбіріншісі – 2014 жылғааталғансаладаөнімділіктікемдегендеекіесеарттыру, екіншісі – елдіңазық-түлікқауіпсіздігінқамтамасызету, үшіншісі – экспорттықәлеуеттііскеасыру.
Аталмышміндеттердііскеасырудағыаграрлық-индустриялықәртараптандыруарқылыауылшаруашылықшикізатынқайтаөңдеудішұғыларттыру, жаңақұрал-жабдықтарменжаңатехнологиялардыенгізу, ауылшаруашылығындазаманталабынасәйкес, сапалыөнімөндіругежаңакөзқарастықалыптастыру, соныменқатарәлемдіктәжірибенікеңіненпайдалану – бүгіндеелімізөздігіненшешеалатыністер. Бұлретте, әрине, ауылшаруашылығынданегізгіөндірісқұралыболыпсаналатынжерресурстарынтиімдіпайдалану, аталғанміндеттердііскеасырудаасамаңыздырөлатқаратыныбелгілі. Ашық нарықтық экономика жағдайында және әлемдік азық-түлік рыногында орын алып отырған үлкен бәсекелестікте ауыл шаруашылығы өндірісінде жетістіктерге жету үшін де жерді тиімді пайдалану басты шарт болып табылады. Қазіргікездереспубликамыздағыауылшаруашылығымақсатындапайдаланылатынжерлердіңжалпыкөлемі 91, 7 млн. га, оныңішіндеегістікжерлер – 22,5 млн. га. Бұлретте, егістікжерлердің 70 пайызыҚостанай, Ақмола, СолтүстікҚазақстанжәнеПавлодароблыстарындашоғырланған. Соныменқатар, республикабойынша 2,1 млн. гасуармалыжербар, оныңішінде 1,4 млн. гектарыегістікжержәнеолнегізінен (80%) Алматы, ОңтүстікҚазақстан, Жамбыл, ҚызылордажәнеШығысҚазақстаноблыстарындаорналасқан.Дегенмен, АуылшаруашылығыминистрлігініңСуресурстарыкомитетініңмәліметтерінесәйкес, 2008 жылысуармалыжерлердің 37%-ыпайдаланылмаған. Оныңбастысебептері, көпжылдарданберісуаружүйелерініңтехникалықтөменжабдықталуы, сутартуменсубөлужүйелерініңескіруіжәнеалаптардыңқайтасорлануытопырақсапасыннашарлатып, аталғанжерлердітиімдіпайдалануғакеріәсерінтигізуде.
Елімізде, ТМДелдеріменбасқадашетмемлекеттердіңзаңнамаларынасәйкес, ауылшаруашылығыжерлерінтиімдіпайдалануқатыстымәселелернегізіненекібағыттажүргізіледі.
Біріншісі, мемлекеттарапынанжердітиімдіпайдалануғақатыстыжүргізілетініс-қимылдар. Олардымақсатынақарайүшбөліккебөлугеболады. Олардыңалғашқысыжердітиімдіпайдалануғабайланыстызаңнамалардыжетілдіру. ҚолданыстағыЖеркодексінесәйкес (92-бап), екіжылпайдаланбағанжеручаскелері, жердібақылауинспекцияларытарпынанжазбашаескертуберілгенсоң, жеручаскесітағыдабіржылпайдаланылмағанжағдайда, соттәртібіндежеручаскесіоныңиесіненмәжбүрлепалынады. Алауылшаруашылықжерлеріолардыпайдаланудажерқұнарлылығыныңедәуіртөмендеуінесоғатынболса (93-бап), жеринспекциясының, талапарызберуденүшайбұрын, заңбұзылуынжоютуралыжазбашаескертуденкейінғанажәнеосымерзімдежериесізаңдардыңбұзылуынжоймағанжағдайдасоттәртібіменжеручаскесімәжбүрлепалынуымүмкін.
Жердіпайдаланбауынабайланыстыжеручаскесіналумеханизміөтекүрделіжәнесотпроцедурасынқоспағанныңөзінде, жердіпайдаланбаумерзіміүшжылғадейінсозылады. Бұданбасқажерқұнарлылығыныңтөмендеуінебайланыстыолардыалыпқоютетігіжерқұнарлылығыныңтөмендеуініңкөрсеткіштерізаңнамаларменбелгіленбеуінебайланыстыбүгінгікүніаталғанзаңбұзушылықбойыншашарақолданумүмкінемес. Осысебепті, агенттіктарапынанЖеркодексінетиістіұсыныстарәзірленіп, қазіргікездеоларПарламентМәжілісініңқарауынаенгізілді. Бұлретте, жердіпайдаланбағаныүшінолардыалыпқоютетігінжетілдіружәнеауылшаруашылықжерлерініңұзақмерзімгеайналымнаншығыпқалуыныңалдыналумақсатында, кодекстебелгіленгенекіжылпайдаланбаумерзімі 5 жылкезеңдегіекіжылпайдаланбағанмерзімнентұратынболады.Соныменқатар, жерқұнарлылығынтөмендетугебайланыстыкөрсеткіштерҮкіметбекітетінжердітиімдіпайдаланудыңтәртібіқұрамындабелгіленетінболады. ЖерқұнарлылығыкөрсеткіштерінанықтаужәнеоларғамониторингжүргізумақсатындаАуылшаруашылығыминистрлігініңқұрамындаболыпкелген “Республикалықагрохимияқызметініңғылымиметодикалықорталығы” мемлекеттікмекемесіҮкіметқаулысыменЖерресурстарынбасқаруагенттігіқұрамынаберілді.
Келесішара– ауылшаруашылығынасубсидияларберудіжүйелендіру. Аталғанмәселебойыншамемлекетсаясатыныңмәні, олауылшаруашылықсубъектілерінеберілетінсубсидиялардыозықтехнологияларменсапалыауылшаруашылықөнімдерінөндіретінжәнежерресурстарынтиімдіпайдаланатынсубъектілергебасымдылықретіндеберудіжүйелендіруболыптабылады.Соңғысы – жерпайдалануменқорғаудымемлекеттікбақылау. Мемлекеттіңбастыәкімшілікфункцияларынажататынмемлекеттікбақылаудыңнегізгімақсатыжерпайдаланудазаңдылықтардыңсақталуынбақылауболыптабылады. Аталғанфункцияныагенттіктіңөңіраралықжеринспекцияларыатқарады. Былтырғыжылдыңқорытындысыбойынша, агенттіктіңжеринспекцияларыкөлемі 1,3 млн. гажерде 9 мыңнанасапайдаланылмайтынжеручаскелерінанықтады. Соныменқатар, көлемі 2,04 млн. габолатын 3,4 мыңжеручаскелеріиесізучаскелерретіндеесепкеқойылды.Бұданбасқа, ауылшаруашылығымақсатындағыжерлергеқатыстыинспекциякөлемі 1,6 млн. гажерде 1,6 мыңтексерісжүргізіп, жалпыкөлемі 416,3 мыңгажерде 894 жерзаңнамасынормаларыныңбұзылуынанықтады. Тексеріснәтижелерібойынша 894 субъектіжауапкершіліккетартылды (ауылшаруашылығынабелгіленгенжерлердітиімсізпайдаланунемесемүлдепайдаланбағаныүшін) оларғажалпысомасы 17,9 млн. теңгеайыппұлсалындыжәне 119 жағдайдаескертутүріндеәкімшілікшараларқолданылды. Көлемі 41,1 мыңгаболатын 9 жеручаскелерібойыншасоторгандарынаталап-арыздардайындалды. Аграрлықсектордыңиелікетушісубъектілеріненысаналыбелгіленгенауданы 583,3 мыңгажерлердіпайдалануқажеттілігітуралы 5,1 мыңескертухаттаржіберілді. Ауылшаруашылығымақсатындапайдаланылатын 480,2 мыңгажерлержерпайдаланушылардыңиелігіненшығарылып, мемлекеттікменшіккеқайтарылды.Жерлердітиімдіпайдаланубойыншамемлекеттарапынанжүргізілетініс-шаралардыңкелесібірбағыты, олжериелерініңөздерібастамашыболатыніс-қимылдар.Еліміздіңзаманталабынасайнарықтықэкономикағакөшуінебайланысты, республикамыздағыауылшаруашылықмақсаттағыжерлерінегізіненмемлекеттікемессубъектілердіңиелігінекөшкеніаян. Осысебепті, ауылшаруашылықжерлерінің 98 пайызынанастамы 207 мыңшаруақожалықтарыжәне 7,1 мыңшаруашылықсеріктестіктер, акционерлікқоғамдарменауылшаруашылықкооперативтерініңиелігінде. Сондықтанда, өзиеліктеріндегіжерлердітиімдіпайдалануменолардықорғауаталғансубъектілердіңбастымүддесіменміндеті.
Ауылшаруашылық жерлерін тиімді пайдалануда шаруашылықтардың жер көлемі, ауылшаруашылық мәшинелерін пайдалану тиімділігі мен ауыл шаруашылығын өнеркәсіптік жүйеге бейімдеуге және де жаңа технологияларды енгізуге айтарлықтай әсерін тигізеді деп атауға болады.Қазіргі кезде, солтүстік өңірлерде шаруа қожалықтарының орташа жер көлемі 400 гектардан 720 гектарға дейін, ал оңтүстік өңірлерде 20-дан 162 гектарға дейін құрап отыр. Солсебепті, шаруақожалықтарыжерлерінбіріктіруарқылыолардыірілендіру, соларқылыөндірістітиімдіжүргізудіңтәсілдеріндамыту, өзектімәселелердіңбіріболыпотыр. Заңнамаларғасәйкес, мұндайбастамажерпайдалаушылардыңеркіменжүргізіледі. Мемлекеттарапынанолардыынталандырудаэкономикалықтетіктер, яғнисубсидиялардыберудіжүйелендіруарқылы, шаруашылықтардыірілендіругежәнеозықтехнологиялардыпайдалануғаекпінберуқолданылады.
Бұданбасқа, ауылшарушылығыжерлерінтиімдіпайдалануарқылы, осысаладаеңбекөнімділігінарттырудыңауылшаруашылығысубъектілерінетиесілікелесібірбағыт – жердіпайдаланудыңғылыминегізделгенжергеорналастыружобаларынжасау. Жоба аясында жерді сапасы мен мақсатына орай орналастыру шаралары, ауыспалы егістерді қолдануды ұйымдастыру, жерді жел және су эрозиясынан қорғауға және топырақ құнарлылығын арттыруға негізделген жерді өңдеудің технологиялық карталарын жасау, рынок сұранысына орай, жергілікті жерге бейімделген ауылшаруашылық дақылдарының құрамын анықтау, тағы да басқа осы айтылған мәселеге қатысты кешенді жұмыстарды жүргізу. Осы себепті бұл шараларды жүргізу жер иелерінің олардың мүдделерімен қатар осы саладағы мемлекет саясатымен ұштасатын іс-шаралар десек қателеспейміз.