Смекни!
smekni.com

Метады і прыёмы вывучэння фразеалагічных адзінак у малодшых класах (стр. 4 из 4)

Па такім жа прынцыпе ідзе і лексічная работа ў практыкаванні № 98, стар. 63. Заданне: да кожнага слова падбярыце слова з супрацьлеглым значэннем. Настаўнік таксама можа прапанаваць замест слоў-антонімаў выкарыстоўваць фразеалагічныя словазлучэнні з адпаведным сэнсам:

- Працаваць – сядзець, склаўшы рукі;

- Мала – хоць гаць гаці;

- Балбатлівы – сядзіць, як вады ў рот набраўшы;

- Ілгаць – гаварыцьяк на духу, як перад богам, паклаўшы руку на сэрца[1; С.63].

Падводзячы вынікі нашай працы, трэба адзначыць, што, паколькі работа па вывучэнню фразеалогіі проводзіцца на ўроках неспецыяльных, то настаўніку трэба выкарыстоўваць гэтую магчымасць вельмі акуратна, адчуваючы мяжу і меру падачы фразеалагічнага матэрыялу. Зразумела, кепскім з’яўляецца тое, што вучні рэдка знаёмяцца з новымі ўстойлівымі спалучэннямі і не практыкуюцца ў іх ужыванні, але не прыносіць карысці і празмернае захапленне колькасцю фразеалагічнага матэрыялу. У гэтым выпадку не забяспечваецца глыбіня азнаямлення з фразеалагізмамі, прытупляецца ўвага да іх.


2.1 Знаёмства з фразеалагічным фондам мовы ў межах вывучэння раздзела марфалогіі

Раздзел «Марфалогія», у параўнанні з іншымі раздзеламі школьнага курса мовы, найбольш спрыяльны для ўзбагачэння мовы вучняў фразеалагізмамі. Па-першае, словы і фразеалагізмы на марфалагічным узроўні маюць некаторыя агульныя ўласцівасці, што дазваляе разглядаць іх у супастаўляльным плане. Па-другое, вывучэнне марфалогіі часцін мовы арганічна звязана з фразеалогіяй, бон яма ніводнай часціны мовы, якая б не ўдзельнічала б у стварэнні фразеалагізмаў. У якасці дыдактычнага матэрыялу можна падабраць фразеалагізмы, структурныя кампаненты якіх ілюстравалі б розныя правілы на кожную часціну мовы [11; С.66].

У працэсе вывучэння назоўніка ў настаўніка ёсць магчымасць паказаць, што не толькі словы, але і пэўныя фразеалагізмы маюць граматычнае значэнне прадметнасці. Яны адказваюць на пытанні хто? што?, называюць асобу (вольны казак – ні ад каго не залежны чалавек), канкрэтныя прадметы, рэчы (казіная ножка – самаробная цыгарка), абстрактныя паняцці (першы крок – саамы пачатак), жывёл, птушак, насякомых (травяны мяшок – конь, баранчык божы – бакас, божая кароўка – від жука). Значэнне іх перадаецца сінанімічным назоўнікавым словазлучэннем. Не выпадкова такія словазлучэнні (у беларускай мове іх звыш 550) атрымалі найменне «назоўнікавыя».

Пры вывучэнні назоўніка нельга абысці пытанне аб правапісе фразеалагізмаў з уласным імем. Традыцыйна ўласнае імя ў складзе фразеалагізмаў супрацьпастаўлялі агульнаму імені і пісалі з вялікай літары: за царом Гарохам, як Піліп з канапель. Даследаванні апошніх гадоў дазваляюць па-іншаму глянуць на ўласнае імя як кампанент фразеалагізма. Становячыся часткай фразеалагічнай адзінкі, імя ўласнае траціць сувязь з канкрэтнай асобай ці аб'ектам, яно пачынае абагульняць, а значыць, выконваць функцыю імя агульнага.

Першыя тэарэтычныя звесткі аб прыметнікавых фразеалагізмах вучні атрымаюць на ўроку па тэме «Прыметнік як часціна мовы». Са слоў настаўніка яны даведаюцца, што прыметнікавыя фразеалагізмы, як і прыметнікі, абазначаюць прыметы прадмета, адказваюць на пытанне які, у сказе выконваюць сінтаксічную ролю азначэння ці выказніка. Адзначаныя рысы прыметнікавых фразеалагізмаў ілюструюцца прыкладамі з выразамі: востры на язык (схільны да балбатлівасці, залішне гаваркі), не лыкам шыты (не горшы за іншых, не пазбаўлены здольнасцей, ведаў).

Фразеалагізмы з лічэбнікавым кампанентам – добры матэрыял для займальнай работы. Яе лепш за ўсё праводзіць у такім плане. Паказваецца малюнак, які адлюстроўвае ўнутраны вобраз фразеалагізма. Вучні разглядаюць малюнак і называюць задуманы на ім фразеалагізм.

Паводле праграмы вучні знаёмяцца з разрадамі займеннікаў. А займеннікі ўсіх разрадаў з'яўляюцца кампанентамі многіх фразеалагізмаў. Гэта дае магчымасць выкарыстоўваць такія фразеалагізмы на этапе замацавання. Вучні аналізуюць займеннікі, што ўваходзяць у склад фразеалагізмаў, вызначаюць іх граматычныя формы і адначасова ўключаюцца ў работу па засваенні формы і значэнняў саміх фразеалагізмаў.

У беларускай мове дзеяслоўныя фразеалагізмы самыя шматлікія. Знешняй прыметай іх выступае структурны кампанент-дзеяслоў, а семантычнай прыметай – абазначэнне дзеяння. На матэрыяле такіх фразеалагізмаў можна паказаць вучням, як рэалізуюцца марфалагічныя катэгорыі дзеяслова, і, зразумела, пазнаёміць з самімі фразеалагізмамі, іх значэннем і ўжываннем [11; С.66].

Пасля таго, як дзеці засвояць сутнасць дзеяслова як часціны мовы, настаўнік расказвае, што не толькі дзеясловы, але і многія фразеалагізмы абазначаюць дзеянне (таму і называюцца дзеяслоўнымі), напрыклад: пускаць у ход – выкарыстаць, прымяняць; выкінуць з галавы – перастаць думаць, забыцца; звесці са свету – згубіць, знішчыць. У сказе яны выконваюць часцей за ўсё ролю выклічнікаў. У пачатковай форме адказваюць на пытанні інфінітыва – што рабіць? Што зрабіць?

Заняткі па вывучэнні тэмы «Дзеяслоў» з выкарыстаннем сродкаў фразеалагічнага пласта мовы дапамагаюць усвядоміць сутнасць дзеяслоўных фразеалагізмаў, адзначыць шырокія магчымасці іх формазмянення. Акрамя таго, вучні заўважаюць, што граматычныя прыметы (трывання, часу і інш) належаць усяму фразеалагізму, хоць знешне выражаюцца дзеяслоўным кампанентам. Гэта лішні раз замацоўвае ўяўленне аб цэласнасці, сэнсавай і структурнай непадзельнасці фразеалагізма.


Заключэнне

У выніку аналізу спецыяльнай мовазнаўчай літаратуры, артыкулаў і іншых прац даследчыкаў, а таксама самастойнай практычнай работы над тэмай дадзенай курсавой прадстаўляецца магчымым прыйсці да наступных вынікаў:

Фразеалогія цесна звязана з граматыкай, іншымі раздзеламі лінгвістыкі. У працэсе маўлення фразеалагізмы становяцца структурнымі элементамі сказа, спалучаюцца са словамі, выконваюць пэўную сінтаксічную ролю. Многія марфалагічныя, сінтаксічныя, арфаграфічныя і пунктуацыйныя нормы заснаваны на фразеалагічным матэрыяле, і засвоіць іх нельга без вывучэння фразеалагізмаў.

Вялікае значэнне фразеалагізмы маюць у выхаванні школьнікаў. Яны не толькі развіваюць культуру мовы, але і сваім зместам выражаюць шматвяковы вопыт узаемаадносін, нормы паводзін людзей, даюць крытычную ацэнку розным адмоўным з’явам [3; С.92].

У той жа час неабходнасць работы з фразеалагізмамі не азначае, што яе трэба праводзіць на кожным уроку. Толькі асобныя тэмы даюць магчымасць выкарыстоўваць фразеалагічныя адзінкі ў якасці аб’екта вывучэння

Устойлівыя адзінкі, акрамя таго, што ўзбагачаюць нашу мову, надаюць ёй нечаканую прывабную вобразнасць, самабытнасць, выразнасць. Ячытанне, дасканалае вывучэнне магчымасцяў ужывання прыказак, прымавак і фразеалагізмаў – усё гэта добра фарміруе такія выдатныя якасці розуму, як арфаграфічная зоркасць, назіральнасць, пачуццё гумару.

Народжаныя ў жывой народнай мове, устойлівыя адзінкі трапна характарызуюць усякую падзею, усякі выпадак, сацыяльныя і бытавыя адносіны людзей, розныя рысы характару – праўдзівасць, сумленнасць, сціпласць, ветлівасць, смеласць, беражлівасць. У той жа час гэтыя выразы могуць высмеяць такія заганы як лянота, хлусня, зазнайства, балбатню, хітрасць, самахвальства, непаслухмянасць, задзірлівасць [7; С.84].

Каб асудзіць маральныя заганы, якія, бывае, пачынаюць праяўляцца ў малодшым узросце, пісьменнікі ў творах для дзяцей выкарыстоўваюць афарыстычнае слова з гумарыстычным зместам. Добра, калі дзеці змогуць зразумець і засвоіць скрыты ва ўстойлівых адзінках змест, пераноснае значэнне. Задача настаўніка ў гэтым выпадку – дапамагчы ім.

Фразеалагізмы з’яўляюцца моўнымі адзінкамі самастойнага яруса моўнай структуры - фразеалогіі, таму іх вывучэнне і засваенне стала неад’емнай часткай навучання беларускай мове ў школе. Акрамя таго, неабходнасць авалодвання фразеалагічным багаццем беларускай мовы абумоўлена унікальнасцю для нашай мовы фразеалагізмаў як з боку выяўленчых магчымасцей, так і з боку захаванай у іх інфармацыі, кодавага значэння, адлюстраванага ў іх нацыянальна-спецыфічнага пазнання свету і нацыянальнай спецыфікі беларускай мовы

Спіс літаратуры

1. Валынец Т.М. Беларуская мова: падручнік для 4-га кл. агульнаадукац. устаноў з рускай мовай навучання. У 2 ч. – Мн., Нац інстытут адукацыі, - 2008.

2. Гамеза Л. Вывучэнне фразеалогіі беларускай мовы у школе // Роднае слова, - 1997, - №3, - С. 79-81.

3. Даніловіч М.А. Вывучэнне фразеалогіі на ўроках мовы: Дапаможнік для настаўнікаў. – Мн.: Нар.асвета, - 1991. – 96 с.

4. Коваль У.І. Чым адгукаецца слова: Фразеалогія ў павер’ях, абрадах і зычаях. – Мн.; Нар.асвета, 1994. – 48 с.

5. Клышка А. Літаратурные чытанне: падручнік для 4-га класа агульнаадукацыйных устаноў з рускай мовай навучання. – Мінск: НІА, - 2008. – 128 с.

6. Красней В.П. Гранi слова: Факультатыўны курс «Лексiка i фразеалогiя беларускай мовы». – Мн., 1996, - 17 с.

7. Леванцэвіч Л.В. Развіццё пачуцця гумару фразеалагічнымі сродкамі. – У кн.: Рэформа школы: навучанне і выхаванне малодшых школьнікаў. Зб-нік матэрыялаў рэгіянальнай навуковай канферэнцыі (5 лістапада 1999). – Брэст, - 2000, - С.84-88.

8. Лукашук М.П. Развіццё мовы вучняў пачатковых класаў: Вучэбны дапаможнік для пед ін-таў. – Мн.: Выш. школа. – 119 с.

9. Ляшчынская В. Аспект вывучэння фразеалагізмаў у сістэме навучання беларускай мове. – 2009, - №2, С. 91 – 93.

10. Ляшчынская В.А., Станкевiч А.А. Практыкаваннi па лексiцы i фразеалогii. – Мн., 1964, - 165 с.

11. Савіцкая І. Марфалагічная і сінтаксічная характарыстыка фразеалагічных адзінак// Роднае слова, - 2008, - №3, - С.65-66.

12. Садоўская А. Фразеалогія ў кантэксце культуры: практычныя заданні//Роднае слова, - 2008, - №9, с. 70 – 74.

13. Садоўская А. Нацыянальна-культурны кампанент беларускай фразеалогіі // Роднае слова, - 2008, - №2, - С.41 – 43.

14. Сачанка С. Вывучэнне фразеалогіі на ўроках беларускай мовы// Роднае слова, - 2007, - №7, - С. 34-35.

15. Юнаш М.У. Выкарыстанне фразеалагізмаў у мове (на прыкладзе беларускай драматургіі)// Бел. мова і літаратура, - 2005, - №4, - С. 50-57.