1. Бастауыш мектептегі барлық пәндер негізінен балалардың қоршаған орта, табиғатты тану процесіне өз үлестерін қосады. Сондықтан пәндерді жетекші идея негізінде жақындастырудың, бірлікте үйлестірудің әртүрлі варианттары болуы мүмкін. Ол идея білімнің әрбір аймағында сол жалпылықты, яғни жекеліктің көп түрін табуға мүмкіндік береді, өйткені сол жалпыны тану арқылы табиғатты, адамдардың табиғатқа деген жағымды қарым-қатынасын көру қалыптасады.
2.Дүниетану (Табиғаттану) пәні әуел бастан сабақтастық негізге құрылған, яғни адам-қоғам-табиғат бөлімдерінен тұрады. Зерттеу жұмысы сондай-ақ ана-тілі, бейнелеу өнері, музыка, еңбекке үйрету пәндеріндегі сабақтастықтың нәтижелі екендігін көрсетті. Зерттеліп отырған проблема бойынша: ана тілі, дүниетану, бейнелеу өнері, музыка, еңбекке үйрету сабақтарының балабақшадағы экологиялық біліммен сабақтастығына қол жеткізілді. «Көк кептер», «Өсімдіктер экологиясы», «Қорықтар», «Жер-Ана», «Табиғатым-тағдырым» және т.б. тақырыптар бойынша сабақ жоспарлары жасалды.
Екнші шарты: білімді әр пәндерден зерделенетін ұғымдық жалпылығына сүйене отырып сабақтастықта жүргізу мүмкіндігі. Бұл бірлік тұжырымдамалық (ұғымдардың жалпылығы), феноменалдық (құбылыстардың ортақтығы) және проблемалық болуы мүмкін.
Экологиялық тәрбие сабақтастығы қамтылатын тақырыптар, қойылған мақсат пен міндеттердің жалпылығы (тәрбиелік және дамытушылық) мұғалімге оқушылардың өздерінің белгілі бір іс-әрекеттерін ұйымдастыруда, әр оқушыда табиғатқа деген жағымды көзқарастың әрбір қырын: зиялылық, адамгершілік, эстетикалық, этикалық қалыптастыруда ықпалы зор.
Жалпы стандарт негізгі басымдықтарды анықтауға, барлық пәндерге ортақ экологиялық тәрбие сабақтастығы қамтамасыздандырылатын тақырыптарды бөліп алуға мүмкіндік береді. Мәселен, «Табиғат және біз», «Адам мен табиғаттың үйлесімділігі», «Табиғат-тіршілік бесігі» тақырыптары балабақшадағы экологиялық тәрбиені сабақтастықта жүргізуге және сол сабақтардың жоспарларын жасауда тиімді болып саналады. Бұл туралы диссертацияда жан-жақты мазмұндалады.
Үшінші шарты: қоршаған орта мен табиғаттағы мінез-құлық ережелері мен пайдалы іс-әрекет дағдыларын дамытудың әртүрлі әдістерін қолдана отырып, балалардың табиғат жөніндегі шығармашылық әрекетке баулу мүмкіндігі деп білеміз. Балалардың экологиялық көзқарасын, табиғаттағы өз орнын түсінуі әртүрлі іс-әрекет тәсілдерімен, таным әдістерімен қамтамасыз етіледі. Эксперименттік оқыту процесінде түрлі әрекет тәсілдері (оқу, сұрақ-жауап, тестпен, суреттермен, кестелермен) жұмыс, сонымен қатар эвристикалық, шығармашылық әдістер қолданылады.
Шығармашылық тапсырмалар, қоршаған ортадағы жағымды және жағымсыз құбылыстар жөнінде эссе, шығарма, ертегі, әңгіме, өлең жазу, өз құрбыларының табиғаттағы теріс және пайдалы іс-әрекеттерін бейнелейтін суреттер салу, орындалған жұмыстарды талдау, талқылауға қатынасу міне, мұның бәрі сын тұрғысынан ойлаудың пайда болуына, өз ойларын дәлелдеп беруге, пікірлерін ашық айтуға жағдай жасайды.
Төртінші шарты: Жоғарыда аталған шарттарды жүзеге асыруды, оқу пәндерін, тақырыптарды, сабақтастықта жүргізуді көздейді.. Бұл шарттарды біз нақты сабақтарда қарастырамыз. Сабақтарда белгілеген экологиялық тәрбие сабқтастығының педагогикалық шарттарының бәрі де жүзеге асырылады. Біріншіден, пәндерді біріктіруші идея анық көрінеді. Ол-экологиялық тәрбие сабақтастығының моделі. Екіншіден, әртүрлі пәндердің бағдарламалық тақырыптар бойынша берілетін ұғымдардың сабақтастығы байқалады. Үшіншіден, балаларды танымдық-шығармашылық, практикалық іс-әрекетке қатыстыру жүзеге асырылады. Балалар тікелей бақылау арқылы табиғат құбылыстары мен табиғаттағы жағымды және жағымсыз жағдайларды өз көздерімен көріп зерделейді.
Біз жоғарыдағы экологиялық тәрбие сабақтастығының мүмкін болатын педагогикалық шарттарын кіші жас балаларының экологиялық тәрбиелілігін қамтамасыз ететін бағыттар бойынша (педагогикалық, психологиялық, іс - әрекеттік - шығармашылық) топтастырамыз:
- педагогикалық - кіші жас балаларының қоршаған ортамен жағымды қарым-қатынасын, мінез-құлық ережелерін, іс-әрекет дағдыларын тиімділікпен ұйымдастыру, экологиялық тәрбие туралы мемлекеттік нормативтік құжаттарды оқып үйрену, қоғамдық және жаратылыстану ғылымдары жүйесінен көзқарасы болуы және т.б. мәселелерге мән береді;
- психологиялық - кіші жас балаларының табиғи мүмкіндіктерін, жас және жеке басы ерекшеліктерін зерттеу, кіші жас балаларының ішкі психологиялық дербес ерекшеліктерін, олардың психикалық қабілеттерін іс-әрекеттік бірлігі негізінде, олардың мінез-құлықтарының жеке бір өзгешеліктерін айқындау арқылы осы іс-әрекеттің тұлғалық субъектісі деп тану және т.б. мәселелерді ескереді;
- іс-әрекеттік-шығармашылық - ата-аналар, тәрбиешілер, балалар, мұғалімдердің өзара әрекеттілігінде бірлескен экологиялық жұмыстардың шешімін іздестіреді, бірлескен іс-әрекет барысында бір-біріне деген түсінікті сенім, жауапкершілік қарым-қатынас орнату мәселелеріне мән береді.
Педагогикалық шарттарды анықтауда балабақша, бастауыш мектеп бағдарламаларына жасаған талдау (Бейсенова Ә.С., Шілдебаев Ж.Б., Бекбаева Г. (1995), Чимбулатов М.А., Митрофанская С.Н. (1994), Севостьянова В.Е. (1998), Сарманова (1998), Бейсеева Г., Қазыханова Б (1998), Оқасова Е(1998) және т.б.) олардың мазмұнында экологиялық білім, адам экологиясы, қоршаған орта, табиғатты қорғау және т.б. мәселелердің жеткілікті қарастырылып, сонымен бірге бірқатар педагогикалық талаптардың ескерілмегенін көрсетті. Мәселен, оқушылардың дүниетанымдық көзқарасына, сана-сезімінің қалыптасуына әсер ететін оқытудың ғылымилық принципі сақталмаған; мазмұнын сұрыптауда оқушылардың жас және дербес ерекшеліктері; материалдың түсінікті болуы қарастырылмаған, пәнаралық байланысы мен сабақтастығы бір жүйеге келтірілмеген.
Оқытушылардың тәжірибелеріне жасаған талдау да экология курсы арнайы пән ретінде жүргізілмегендіктен аса мән бермейтінін, оның мазмұнын өздігімен Ресей бағдарламаларына сәйкестендіріп құратынын, тіпті кейбір мектептерде экология курсының жүргізілмейтінін көрсетті. Бұл көріністер зерттеліп отырған проблеманың көкейкестілігін, білім беру жүйесі үшін қажеттілігін дәлелдей түседі.
Біздің пайымдауымызша, кез-келген мемлекеттің экономикасы мен әлеуметтік жағдайы оның туған өлкесінің табиғатын тиімді пайдалануы мен қорғауға деген көзқарасымен айқындалады, өйткені бүкіл дүниежүзі халықтары мойындап отырған тұрақты даму тұжырымдамасы қоршаған ортаның табиғи құндылығын сақтауда жоғары мақсатты ұстанып отыр.
Сол себепті тұрақты даму бағдарламасының негізгі стратегиясының бірі жалпыға бірдей үздіксіз экологиялық білім мен тәрбие беру болып табылады. Ал экологиялық тәрбие беру өте күрделі процесс, оның күрделілігі сол, ол біріншіден – екі жақты процесс. Бұған экологиялық тәрбие беруші (отбасында ата-ана, балабақшада тәрбиеші, бастауыш мектепте мұғалім) және тәрбиеленуші қатысады. Бұл тұрғыда В.Г.Грецованың «отбасында жағымды мінез-құлық қалыптастыруда берілетін білімді, табиғатпен қарым-қатынас кезінде қолдану тиімді болады», деген ой-тұжырымы мен Е.В.Субботскийдің «қоршаған орта, табиғат жайында түсінік беру баланың отбасы тәрбиесінен басталып, өмір бойы жалғасып отыруы тиіс» деген көзқарасын толық қоштауға болады.
Сонымен бірге үздіксіз экологиялық білім мен тәрбиені арнайы тұжырымдама арқылы жүзеге асыруға болатынын естен шығармау керек. Бүгінгі таңда негізге алынып жүрген тұжырымдамаларға жасаған талдау бізге оларды көздеген мақсатына қарай былайша топтастыруға мүмкіндік береді:
Бірінші топты, экологиялық-педагогикалық зерттеулер мен экологиялық білім беру жүйесінің философиялық-әдіснамалық, педагогикалық-психологиялық аспектілерінің тұжырымдамалары құрайды. (Н.М.Мамедов пен И.Т.Суравегина және т.б.).
Екінші топқа үздіксіз білім беру процесіндегі экологиялық білім беру жүйесін реформалауды қарастыратын зерттеулердегі осы саланың белгілі бір бағыттары мен шарттарын, экологиялық білім мазмұнын жетілдіруге арналған тұжырымдамалар жатады (Л.П.Салеева, И.Д.Зверев, С.Г.Николаева, И.Т.Суравегина, Г.В.Кирикэ, Н.А.Рыжова және т.б.).