Высока цаніліся жанчыны, здольныя не толькі працаваць на карысць гаспадарцы, але і эканомна абыходзіцца з нажытым дабром, што для немцаў таксама і сёння мае вялікае значэнне:
- Wenn der Hahn sammelt und das Huhn breitet es aus, wird niemals ein Haufen draus.
- Frauen machen aus Pfennigen Taler, Männer aus Taler – Pfennige.
- Eine gute Frau mehrt das Haus, eine schlechte trägt es zur Tür hinaus.
Жанчына павінна беражліва абыходзіцца з тым, што зарабіў мужчына. Тут прызнаецца роля жанчыны як захавальніцы гаспадарчага дабра.
Руплівасць і працавітасць сумленных гаспадынь усхваляецца ў парэміях:
- Frauenarbeit ist behende, nimmt aber nie ein Ende.
- Eine Frauenhand findet immer zu tun.
- Eine brave Frau steht nicht am Tor, sie denkt an Rocken und Spindel vor.
- Сама сябе жнейка б’е, калі нячыста мне.
- За тое жонка на сябе злавала, што дрэнна лён памяла.
- Дзе кросны, там бабам млосна.
У сваёй пераважнай большасці прыказкі і прымаўкі аб замужняй жанчыне утвараюць шэраг запаветаў і забарон. Для жанчыны існавала адна праўда: дом і гаспадарка – гэта цэнтр, вакол якога верціцца ўсё астатняе. А мужчыне належала кіруючая роля ў сям’і. У прыказках і прымаўках падкрэсліваецца існаванне ў нямецкіх і беларускіх сем’ях падзелу працы паміж мужчынай і жанчынай:
- Was die Frau erspart, ist so gut, als was der Mann erwirbt.
- Wenn der Hahn sammelt und das Huhn breitet es aus, wird niemals ein Haufen draus.
- Die Frau regierte den Topf, der Mann den Becher und den Kopf.
- Wenn die Hausfrau in Küche, Stall, und Keller, und der Herr in Scheune und Feld, so ist die Wirtschaft gut bestellt.
- Без гаспадара гумно плача, без гаспадыні хата.
Тут паказана ідэльнае размеркаванне відаў працы паміж мужам і жонкай: жаночая сфера дзейнасці ляжыць у межах хатняй гаспадаркі, мужчынская – па-за яе межамі. Прычым мужу належыць галоўная роля, іншае размеркаванне разглядалася як ненатуральнае і ненармальнае. І ў абарону гэтаму пункту погляду мы знаходзім вялікую колькасць нямецкіх парэмій, якія вызначаюцца багаццем і разнастайнасцю моўных і стылістычных сродкаў (алітэрацый, паралелізмаў, перыфраз), выкарыстаных з мэтай паказаць жанчыне яе месца ў сям’і:
- Der Mann muss seine Frau führen und fassen.
- Der Mann ist des Weibes Vogt und Meister.
- Der Mann ist des Weibes Haupt und die Frau die Nachtmütze drauf.
- Ein Weiberregiment nimmt selten gut End.
- Wo der Spinnrocken das Schwert zwingt, da steht es schlecht um den Wirt.
- Wenn die Frauen herrschen, klettern die Stühle auf die Bänke.
- Wo die Frau regiert den Mann, da ist der Teufel Hauskaplan.
- Wo die Frau die Hosen anhat, da ist der Wirt der Teufel.
Беларускія жанчыны не настолькі прагныя да ўлады ў параўнанні з нямецкімі, не імкнуцца быць “шэфам” над сваім мужам. Пагэтаму ў беларускіх мужчын не ўзнікала так часта неабходнасці паставіць жонку на месца і як вынік – складаць парэміі пра правільны падзел роляў:
- Дзе баба панам, там чорт камісарам.
Наўрадці існуюць сямейныя пары, паміж якімі не ўзнікае ніколі спрэчак. Але як нямецкія, так і беларускія мужчыны віну за спрэчкі перакладваюць на жанчын: лічыцца, што яны з’яўляюцца распачынальніцамі ўсіх спрэчак і непаразуменняў. А мужчыны – проста ахвяры жаночай злосці. Гэтую заканамернасць можна назіраць і ў парэміях:
- Nach der Hochzeit erkennt man des Weibes Bosheit.
- Wenn eine Frau stirbt, ist ein Streit weniger auf der Erde.
- Хто бярэ сабе жонку, той набывае сварку і гора.
- Страчаліся – цалаваліся, а як у адну хату сышліся – за чубы ўзяліся.
- Не меў Саўка клопату, дык жонку ўзяў.
Сварлівая жанчына страшней за чорта, і няма для мужчыны больш вялікага гора, як мець злую жонку. І ў гэтым пункце погляду сыходзяцца нямецкія і беларускія мужчыны, бо нават спаборнічаюць у парэміях, хто найтрапней паскардзіцца на злую жонку:
- Wer eine böse Frau hat, dessen Hölle beginnt auf Erden.
- Mit einem Igel umzugehen ist besser als mit einem bösen Weib.
- Drei Dinge sind die Pest im Haus: Rauch, ein lenkendes Dach und eine garstige Frau.
- Wem Gott ein Weib gibt, dem gibt er auch Geduld.
- Mit einem schlechten Weib fängt man den Teufel im freien Feld.
- Wer ein böses Weib hat, braucht keinen Teufel.
- Барані, божа, ад буры, агню і благой жонкі.
- Жонка не жонка, а чорт у спадніцы.
- Калі жана – сатана, то яна і чорту падноскі адарве.
А калі жонка непаслухмяная, то лічыцца, што муж мае поўнае правапабіць яе:
- Eine zänkische Frau wird mit Recht geschlagen.
- Wenn die Henne kräht vor dem Hahn
und die Frau redt vor dem Mann,
dann muss man die Henne kochen
und die Frau mit einem kräftigen Prügel pochen.
Сярод беларускіх прымавак мы знайшлі толькі дзве, якія распавядаюць нам пра тое, як ўздзейнічае на жанчыну прымяненне сілы мужчынай:
- Нагатуе хазяйка, калі пагуляе нагайка.
- Мужык з жонкай сварыцца – у гаршку трасца варыцца.------------
Мяркуецца, што беларускія жанчыны больш баяцца мужчын, пагэтаму нават не спрабуюць супярэчыць ім. А нямецкія жанчыны не згодныя падпарадкоўвацца заўсёды мужчынам, таму мужчыны і шукаюць розныя спосабы, каб прымусіць жонку слухацца гаспадара. Не знайшоўшы лепшага спосабу, нямецкія мужчыны апраўдваюць такія паводзіны ў адносінах да жонкі тым, што пабоі ідуць на карысць жанчыне, што яны з’яўляюцца патрэбным момантам у выхаванні жонкі:
- Frauen und Kotelett werden um so besser, je mehr man sie schlägt.
- Weiber und Pferde wollen geschlagen sein.
- Nussbäume, Esel und Weiber wollen geschlagen sein.
Але ўсё ж такі ёсць у нямецкай мове і такія прыказкі (больш познія па часе ўзнікненя), якія асуджаюць падобныя паводзіны мужчын:
- Wer Frau nicht ehrt, entehrt sich selbst.
- Wer da schlägt sein Weib, trifft seinen eigenen Leib.
- Dem Mann ist es keine Ehre, eine Frau zu schlagen.
Такім чынам, аналіз сабраных намі парэмій дазваляе нам сцвярджаць, што стаўленне да жанчын было з большага негатыўным і часта несправядлівым, правы жонкі былі абмежаваны, нягледзячы на яе вызначальную ролю ў хатняй гаспадарцы.
Так, жанчына з’яўляецца важнай састаўной часткай гаспадаркі, і нельга адмаўляць ці заніжаць яе ролі ў сям’і, таму і мужчыны вымушаны часам прызнаваць, што жанчына – гэта “душа сям’і і гаспадаркі”:
- Die gute Hausfrau ist der Schlüssel eures Hauses.
- Der Mann ist das Haupt des Weibes und das Weib ist die Krone des Hauses.
- Ein Haushalt ohne Frau ist eine Laterne ohne Licht.
- Wenn die Hausfrau gestorben, sind Eier und Milch verdorben.
- Wer kein Weib hat, der hat auch kein Haus.
- Das Auge der Frau hält die Stube (das Haus) rein.
- Wo keine Frau ist, da fehlt es am besten Hausrat.
- Абора цячэ – гаспадыня бліны пячэ, а калі гумно цячэ – гаспадар з хаты ўцячэ.
- Жонка дзержыць хату за тры вуглы, а мужык – за чацвёрты.
- Злодзей абкрадзе – сцены застануцца, а жонка памрэ – усё з двара звядзе.
Пры дасканалым даследаванні можна таксама адшукаць вялікую колькасць парэмій, дзе па сваёй важнасці ў сям’і перамагае жонка:
- Der Mann ist das Haupt und die Frau – der Nacken, mit dem es sich dreht.
- Die Frauen haben immer anderthalb recht.
- Wer eine Frau nimmt, der nimmt einen Herrn.
- Der Mann weiß, die Frau weiß besser.
ІV. 2. 3.Першае, што можна заўважыць пры даследаванні глыбіннай структуры парэмій пра характэрныя рысы жанчын, гэта імкненне мужчын абагульніць усіх прадстаўніц жаночага полу, паказаць іх аднолькавымі і прадказальнымі:
- Alle Frauen heißen Eva.
- Alle Frauen sind Evas Töchter.
- Die Frau hat das Aussehen eines Engels, das Herz einer Schlange, den Verstand eines Esels.
Значная частка парэмій прысвечана жаночай прыгажосці. Прыказкі аб прыгажосці разглядаюцца як імпліцытныя (скрытыя, завуаліраваныя) засцярогі. Мужчыны баяцца прыгожых жанчын, таму што прыгажосць – гэта вялікая моц, перад якой мужчыны бяссільны:
- Die Frau hat ihre Waffen bei sich.
- Das Pferd leitet man an einer Leine, den Mann an einem Frauenhaar.
- Краса сілу ломіць.
У гэтых парэміях падкрэсліваецца, як жаночая прыгажосць можа кіраваць мужчынай. Прыгажосць сігналізуе мужчыне аб небяспецы, бо з-за яе ён можа падпасці пад уладу жанчыны. Таму прыгажосць у адносінах да жанчыны набывае негатыўнае адценне. Прыгажосць жанчыны разглядаецца як нешта зманлівае, штучнае:
- EinschönesWeibhatdenTeufelimLeib.
- Der Frauen schönes Haar soll man nicht zu genau betrachten.
- EinHahnistderHerr überzwölfHühner, eineFrau überhalbsovielMänner.
- Ein Frauenhaar zieht mehr als ein Glockenseil.
- Der Finger einer Frau zieht stärker als ein paar Ochsen.
- Ein schönes Weib hat den Teufel im Leib.
- Der Frauen schönes Haar soll man nicht zu genau betrachten.
Нямецкая парэміялогія вызначаецца вялікай колькасцю парэмій пра магічную здольнасць жаночай прыгажосці. Тут варта ўзгадаць эпоху Сярэднявечча, калі прыгожая жанчына апрыёры лічылася вядзьмаркай.
Частка нямецкіх прыказак закранае такую рысу жанчыны як “разумная”:
- Die vernünftige Frau ist zufrieden mit ihrem Mann.
- Eine verständige (kluge) Frau lässt dem Mann die Hosen.
Выснова аб тым, ці з’яўляецца жанчына разумнай, робіцца на аснове яе адносін з мужам. У дадзеных прыказках розум жанчыны асацыіруецца з хітрасцю. І гэтай рысе жаночага характару прысвечана шмат выслоўяў:
- Pfaffentrug und Weiberlist geht über alles, was ihr wisst.
- Frauenlist geht über alle List.
- Glaub keinem Weib, wenn sie auch tot ist.
- Frauen, Glück und Winterwind wechseln geschwind.
З-за сваёй хітрасці жанчыны ўспрымацца як ненадзейныя асобы:
- Küstern, Pristern und Frauen ist nicht zu trauen.
- Glaub keinem Weib, wenn sie auch tot ist.
- Frauen, Glück und Winterwind wechseln geschwind.
- Frauen sind unzuverlässige Glocken.
- Frauen und Mond leuchten mit fremdem Licht.
Пагэтаму трэба быць асцярожным у стасунках з жанчынамі і цалкам не давяраць ім:
- Eine Frau und ein Gewitter sind immer zu fürchten.
- Vor Stacheldraht und Frauen wird gewarnt.
- Frauengunst ist nie umsunst.
- Einer Frau und einem Glas droht zu jeder Stund’ was.
- Frauengunst und Aprilwetter sind veränderlich.
- Auf heiteren Himmel und lachende Frauen ist nicht zu bauen.
- Eine launische Frau ist das Fegefeuer zu Hause.
- Не вер жонцы дома, а кабыле ў дарозе.
Гэты недавер грунтуецца на тым, што жанчына заўсёды застаецца таямніцай, якую мужчына не здольны разгадаць да канца, што пацвярджаецца яшчэ і парэміяй:
- Neunundneunzig Tücken entdeckt man an der Frau, die hundertste hat sogar der Teufel nicht entdeckt.
Заўважым, што парэміі, якія закранаюць дадзеную характарыстыку, сустракаюцца толькі нямецкай мове (выключэнне складае адна беларуская адзінка). Зыходзячы з азначэння прыказкі, у якім гаворыцца аб тым, што прыказкі абагульняюць практычны досвед іх складальнікаў, можна зрабіць вывад, што нямецкім мужчынам часцей даводзілася пакутаваць ад хітрасці і прыгажосці жанчын.