Негатыўная якасць жанчыны бачыцца ў яе балбатлівасці. І гэтая якасць, судзячы па парэміям, з’яўляецца агульнай асаблівасцю беларускіх і нямецкіх жанчын:
- Frauenmund schweigt nicht eine halbe Stund .
-VieleGänse,vielDreck, viele Frauen, viele Worte.
- На бабскім языку кароста сядзіць.
- Шчабеча, як сарока на плоце.
- Сама, як свярчок, а горла з гаршчок.
- Скажы бабе па сакрэту, а баба – усяму свету.
- Дай ёй волю, дык усё сяло перабрэша.
- Языком меле, хвастом замятае.
- Ліхую жонку язык б’е.
- Не б’е жонку мужык, а б’е жончын язык.
Усхваляецца здольнасць памаўчаць:
- Kein Kleid steht einer Frau besser denn Schweigen.
Праводзіцца таксама якасная паралель паміж мужчынскай стрыманасцю і жаночай балбатлівасцю:
- Männer und Lerchen singen am Tage, Frauen und Nachtigallen im Dunklen.
- Der Mann schweigt, wenn er leidet, die Frau leidet, wenn sie schweigt.
У беларускіх парэміях узгадваецца адна рыса характару жанчын, нетыповая для нямецкіх – гэта спачувальнасць да чужога гора:
- Калі на галаве шапка скача, то за ім жонка плача.
- У бабы вочы заўсёды на мокрым месцы.
- Заяц уцякаць, а баба плакаць заўсёды гатова.
Нягледзячы на тое, што большасць парэмій негатыўна характарызуюць жанчыну, варта ўзгадаць тыя нямногія, у якіх усхваляецца моц жаночага духу, арыгінальнасць жаночага розуму, мэтанакіраванасць жаночых дзеянняў:
- Wer eine Frau nimmt, der nimmt einen Herrn.
- Eine Fau sei so klein, sie stellt dem Teufel das Bein.
- Was eine Frau will, setzt sie durch.
- Der Mann weiß, die Frau weiß besser.
- Die Frauen haben immer anderthalb recht.
- Frauen und Geld regieren die Welt.
- Дзе чорт няйме, там бабу пашле.
Разгледзеўшы нямецкія парэміі пра жонку, можна скласці наступны агульны фразеалагічны вобраз жанчыны. Жонка ўспрымаецца ў першую чаргу як гаспадыня. Часам жонка называецца найлепшай хатняй прыладай працы, якая ўмее і павінна выконваць розныя і шматлікія віды працы. Разумнай лічыцца тая жонка, якая слухаецца і падпарадкоўваецца свайму мужу. Ідэалам з’яўляецца жонка сціплая і добрасумленная.
Дрэнную жанчыну могуць назваць брыдкім элементам мэблі. Злая жанчына – гэта сварлівая, ненадзейная істота, якая ўладкоўвае сваркі свайму мужу, за што яна павінна быць пастаўлена мужам на сваё месца шляхам пабояў.
Беларускія парэміі паказваюць жанчыну наступным чынам: жонка – гэта важная частка сям’і, ад чыёй здольнасці да працы залежыць уся гаспадарка, яна слухаецца свайго мужа-гаспадара і ведае сваё месца.
ВЫВАДЫ
1. Канцэпт “ЖАНЧЫНА” складаецца з шэрага субканцэптаў: “дзяўчына”, “дачка”, “жонка”, “маці”, “мачаха”, “удава”, “свякроў”, “нявестка”, “бабуля”, “старуха”.
Субканцэпт “ДЗЯЎЧЫНА”/ “ДАЧКА” рэпрэзентуецца 27 нямецкімі парэміямі, сярод якіх 15 адлюстроўваюць сацыякультурны сэнс “Дзяўчына і замужжа”, а 12 адзінак прысвечана кваліфікатыўным якасцям дзяўчыны. Дадзены субканцэпт прадстаўлены ў 20 беларускіх парэміях; сацыякультурны сэнс “Дзяўчына і замужжа” выяўлены ў 12 адзінках, “Якасці дзяўчат” – у 8.
Субканцэпт “ЖОНКА” рэпрэзентуецца 126 нямецкімі і 57 беларускімі парэміямі. Сацыякультурны сэнс “Заключэнне шлюбу” адлюстроўваюць 21 нямецкая і 22 беларускія парэміі; сацыякультурны сэнс “Гаспадыня і яе роля ў сям’і” – 63 нямецкія і 21 беларуская парэміі; сацыякультурны сэнс “Жаночыя якасці характару” адлюстроўваецца ў 42 нямецкіх і ў 14 беларускіх парэміях.
2. Парэміялагічныя падсістэмы, якія рэпрэзентуюць субканцэпты “ДЗЯЎЧЫНА”/ “ДАЧКА” і “ЖОНКА”, у нямецкай і беларускай мовах асіметрычныя як у квантытатыўным плане, так і ў плане сацыякультурных сэнсаў.
Ніжэй прыведзеная табліца падагульняе вынікі нашага даследавання:
| Сацыякультурны сэнс | Нямецкія парэміі | Беларускія парэміі |
| Д З Я Ў Ч Ы Н А / Д А Ч К А | ||
| НЕПАЖАДАНАЕ ДЗІЦЯ | 5 | 1 |
| ПАСАГ НЯВЕСЦЕ | 1 | 8 |
| ПРЫНАЛЕЖНАСЦЬ ДОЧКІ ДА ДРУГОЙ СЯМ’І | 1 | 2 |
| НЕАБХОДНАСЦЬ СВОЕЧАСОВА ВЫДАЦЬ ДАЧКУ ЗАМУЖ | 5 | 10 |
| “АБЫ ВЫДАЦЬ” | – | 5 (за), 3 (супраць) |
| РОЎНАСЦЬ ШЛЮБУ | – | 4 |
| ПОЗНІ ШЛЮБ | 2 | – |
| ВЕСЯЛОСЦЬ І БЯСПЕЧНАСЦЬ ДЗЯЎЧАТ | 6 | 3 |
| СЦІПЛАСЦЬ ДЗЯЎЧЫНЫ | 2 | 1 |
| ПРАЦАВІТАСЦЬ ВАЖНЕЙ ЗА ПРЫГАЖОСЦЬ | 3 | 2 |
| Ж О Н К А | ||
| СУР’ЁЗНАСЦЬ ПАДЗЕІ ЗАКЛЮЧЭННЯ ШЛЮБУ | 3 | 4 |
| НЕАБХОДНАСЦЬ СТВАРЭННЯ СЯМ’І | 3 | 4 |
| АДНА ЖОНКА НА ЎСЁ ЖЫЦЦЁ | 5 | 4 |
| КРЫТЭРЫІ ВЫБАРУ ЖОНКІ | 6 | 6 |
| БАГАТАЯ ЖОНКА | 3 (супраць) | 2 (за), 1 (супраць) |
| СЦІПЛАСЦЬ ЖОНКІ | 10 | – |
| ГАСПАДАРЧЫЯ ЯКАСЦІ ЖОНКІ | 5 | 1 |
| ХАТНІЯ АБАВЯЗКІ | 3 | 5 |
| ПАДЗЕЛ ПРАЦЫ | 4 | 1 |
| РУПЛІВАСЦЬ І ПРАЦАВІТАСЦЬ | 3 | 3 |
| БЕРАЖЛІВАСЦЬ | 3 | – |
| НЕНАТУРАЛЬНАСЦЬ ПАНАВАННЯ ЖАНЧЫНЫ | 8 | 1 |
| СВАРЛІВАСЦЬ | 8 | 6 |
| КАРЫСЦЬ ПАБОЯЎ | 5 | 2 |
| АСУДЖЭННЕ ПАБОЯЎ | 3 | – |
| ЖОНКА – “ДУША” СЯМ’І І ГАСПАДАРКІ | 11 | 3 |
| АДНОЛЬКАВАСЦЬ УСІХ ЖАНЧЫН | 3 | – |
| МОЦ ПРЫГАЖОСЦІ | 7 | 1 |
| ХІТРАСЦЬ | 19 | 1 |
| БАЛБАТЛІВАСЦЬ | 5 | 8 |
| СПАЧУВАЛЬНАСЦЬ | – | 3 |
| УСХВАЛЕННЕ ЖАНЧЫНЫ | 6 | 1 |
Перспектыва даследавання складаецца ў працягу вывучэння канцэпту “ЖАНЧЫНА” у нямецкай і беларускай мовах на структурна-семантычным узроўні з выкарыстаннем метаду дэфініцыйнага аналізу і на глыбінным узроўні з выкарыстаннем метаду інферыравання сацыякультурных сэнсаў ці набора сацыякультурэм.
БІЛІЯГРАФІЧНЫ СПІС
1. Амосова Н.Н. Основы английской фразеологии// Н.Н. Амосова. – Л.: Изд-во Ленинградского университета, 1963 – 208с.
2. Архангельский В.Л. О понятии устойчивой фразы и типах фраз / В.Л. Архангельский // Проблемы фразеологии. Исследования и материалы: сб.ст. / под ред. А.М. Бабкина: - М. – Л.: Наука, 1964. – с. 102-125.
3. Виноградов В.В. Основные понятия русской фразеологии как лингвистической дисциплины // В.В. Виноградов // Изб. труды. Лексикология и лексикография. – М.: Наука, 1977. – с. 117-139.
4. Воробьёв В.В. Лингвокультурология. – М.; Наука, 1997. – с. 203-214.
5. Гак В.Г. О французской фразеологии и о французско-русском фразеологическом словаре / В.Г. Гак, Я.И. Рецкера // Французско-русский фразеологический словарь. Под. ред. Я.И. Рецкера. – М.: Гос. изд-во иностр. и нац. словарей, 1963. – с. 4-14.
6. Городникова М.Д. Курс лекций по лексикологии немецкого языка/ М.Д. Городникова. – М.: МГПИИЯ, 1973. – 175с.
7. Костомаров В.Г. О пословицах, поговорках и крылатых выражениях в лингвострановедческом учебном словаре / В.Г. Костомаров, В.И. Верещагин // Языковая природа афоризма. Очерки и изречения: пособие / сост., общ., ред., предисл., ступ. ст. Е.Е. Иванова; пер. с бел. Е.Е. Иванова, С.Ф. Ивановой. – Могилев: МГУ, 2001. – с. 381-384.
8. Кунин А.В. Курс фразеологии современного английского языка: учебник для ин-тов и фак. иностр. яз. / А.В. Кунин. – 2-е изд., перераб. – М.: Высш. шк. – Дубна: издат. центр «Феникс», 1996. – 381с.
9. Маслова В.А. Лингвокультуролагия: Учеб. пособие для студ. высш. учеб. заведений / В.А. Маслова – М.: Издательский центр «Академия», 2001. – 208с.
10. Пермяков В.Г. К вопросу о структуре паремиологического фонда / Г.Л. Пермяков // Языковая природа афоризма. Очерки и изречения: пособие / сост., общ. ред., предисл., ступ. ст. Е.Е. Иванова; пер. с бел. Е.Е. Иванова, С.Ф. Ивановой. – Могилев: МГУ, 2001. – с. 292-297.
11. Райхштейн А.Д. Лексический аспект немецких пословиц / А.Д. Райхштейн // Вопросы фразеологии: сб.ст. / редкол.: А.В. Кунин (отв. ред.) и др. – М.: МГПИИЯ, 1978. - №131. – с.1970. – 200с.
12. Телия В.Н. Русская фразеология. Семантика, прагматика и лингвокультурологические аспекты / В.Н. Телия. – М.: Школа «языки русской культуры», 1996. – 288с.
13. Чернышева И.И. Фразеология современного немецкого языка / И.И. Чернышева. – М.: Высш. шк., 1970. – 200с.
14. Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы: пад рэд. М.Р. Судніка, М.Н. Крыўко; 3-е выд. – Мн.: БелЭн, 2002. – 784с.
15. Wörterbuch der deutschen Idiomatik, Band 11 – Dudenverlag, 2007– 960S.
16. Fleischer W. Phraseologismus und Sprichwort: lexikalische Einheit und Text / W. Fleischer // Europhras 92: Tendenzen der Phraseologieforschung. – Bochum: Universitätsverlag Dr. N. Brock – meyer, 1994. – S. 155-172.
17. Riesel E. Deutsche Stilistik / E. Riesel, E. Shendels. – Moskau: Verlag Hochschule, 1975. – 316S.