Бір жүйеде әр алуан мақсаттар бола алады . Кез-келген жүйе күрделірек бір жүйенің бөлімі екені белгілі. Соның өзінде бір ішкі жүйе әр түрлі жүйелердің бөлімі болуы мүмкін . Мысалы , «жұмыс бастылық бағдарламасы» ішкі жүйесі « еңбек нарығы » жүйесінің бөлімі болып келеді, сол сияқты «аймақтық даму бағдарламалары», немесе « аз және орта кәсіпкерлікті дамыту бағдарламасының »бөлімі де болуы мүмкін. Бірақ бұл жүйелердің мақсаттары әр түрлі болғандықтан, сондықтан да ішкі жүйелердің мақсаттары әр түрлі.
Күрделі жүйелерде бір-бірін толықтырмайтын көптеген мақсаттар бола алады . Бұл дегеніміз, бір мақсатқа жетуге ұмтылу басқасын жүзеге асыру мүмкіншілігін кемітеді . Мысалы , экономикалық аймақтың мақсаттары бола алады :
- белгілі бір әл-ауқаттылыққа жету;
- қоршаған ортаны сақтау;
- аймақ аралық жеткізу жоспарларын орындау;
- өнеркәсіптік - инновациялық даму бағдарламалары шегінде өнеркәсіпті жаңарту;
- ядросыз аймаққа айналу;
- қорғаныс бұтақтарының конверсиясы және т.б.
Бұл мақсаттарды бағалай және салыстыра отырып, зерттеушіге негізгі, бүгінгі күн проблемаларын айқындайтын біреуін ерекшелеу қажет.
Ішкі жүйелердің алдыңғы деңгей мақсаттары ішкі жүйелердің келесі деңгей мақсаттарын ескертеді. Жалпы мақсат бірнеше жергілікті , жеке мақсаттармен айқындалады . Мысалы , « халықтың өмір деңгейі жоғарылауы » мақсатын келесідей жазуға болады :- материалдық қамтамасыздық - әлеуметтік сфераларды инвестициялау- тұрғын үйлер салу және инвестициялық өндіріс тауарларын жасау - өнімді ұйымдастыру және үй шаруашылықтарын тұрмыстық техникамен жабдықтау . Басқа вариант та мүмкін : материалдық қамтамасыздық – зерттеулер өткізу және экологиялық тазалардың азық-түлік өндірісіне қаражат бөлу – азық-түлік индустриясын сапалы жаңа деңгейде жасау. Біздің жағдайымызда аймақтық даму мақсаттарын анықтауда келесі процедураларды жүзеге асыруға ұсынылады:
1) Негізгі ақпарат талдауы. Ол үшін нұсқаулық құжаттар туралы, үкімет қаулылары , әртүрлі бағдарламалары, статистикалық материал басқа да мәлімет жиналады . Концепциялар және болжаулар маңызды мағынаға ие .
2) Сценарий жазу. Ақпарат талдауы нәтижесінде жүйенің келешек жай-күйі туралы ұсынулар реттеу кезең туады, сценарий жазу . Сценарий екі элементтен тұру тиісті: бар тенденцияларды суреттеу, келешек жай-күйді суреттеу (қазіргі заман жай-күйі үлгісі , келешек жай-күйі үлгісі).
Қазіргі заман жай-күйі үлгісіне кіреді : проблеманы, сыртқы және ішкі шарттарды , негативтік және позитивтік тенденцияларды , даулы жағдайларды , сандық мінездемелерді сапалы суреттеу. Келешек жай-күй үлгісіне кіреді: қол жеткен тенденцияларды ескере бар жай-күйді сақтау, жүйенің (ішкі жүйелердің) экспонентпен, шиыршықтының қисық, немесе революцияшыл жолмен дамуы.
Жұмыстағы тенденцияларда көптеген белгілер толығымен ашылмағанын ескере кеткен жөн . Бұл тенденциялар 10-15 жылға жалғақанда , онда бүгін көрінетін кішкене сәйкессіздіктер болашақта үлкен сәйкессіздікке айналуы, ірі проблемалар туғызуы мүмкін . Сондықтан ақпаратты зерттеу зерттейтін объекті күй-жайы жақсару мүмкіншіліктері қаншалықты үлкен екенін айқындауға рұқсат етеді .
Қорытындылай келе, аймақтық проблемалардың зерттеуінде жүйелік талдауды қолдану зерттеуші инструментарийын кеңейтеді, реалистілік дәрежесін және өңделетін аймақтық экономиканы басқару үлгілерінің барабарлығын жоғарылатады, экономикалық кеңістік құруда жаңа мүмкіншіліктер ашады.3,4,5
2 АЙМАҚТЫҚ БАСҚАРУДАҒЫ ХАЛЫҚАРАЛЫҚ ТӘЖІРИБЕЛЕР МЕН СТАНДАРТТАР
2.1 Ресей федерациясының аймақтарындағы жергілікті басқару жүйесі және дамыған елдердің тәжірибесі
Дамыған елдерде жергілікті басқару түрлері және үлгілері. Аймақтық экономика облысындағы мамандар дамыған елдерде жергілікті өзін-өзі басқарудың үш үлгісін белгілейді - англосаксон , француз және араласқан . АҚШ, Ұлыбритания , Канада , Австралия және Жаңа Зеландия үшін бірінші мінездеме, екінші - Франция, Италия, Испания, Бельгия, сонымен қатар латын Америкасы елдерінің қатары үшін, үшінші - Германия және Жапония үшін.
Англосаксондық түр жергілікті органдардың терең автономиясымен және айқын орталыққа бағынудың болмауымен ерекшеленеді, француздық- дамыған орталық өкімет әкімшілігінің жергілікті органдарды бақылауы, аралас-екеуінің де элементтерін үйлестірген. Әрбір елде жергілікті орган түрлерінің әр түрлілігі байқалады . Жергілікті басқару үлгілерінің әрбірін толық қарап шығайық . Англосаксон жүйесі Ұлыбританияда туды . Оның өте маңызды белгісі - сайлаулы органдарға қамқорлық жасаушы үкіметтің өкілетті өкілдерінің орындарында жоқ болуы. Осында жергілікті басқарудың екі сатылы жүйесі орын алады - ел графтықтарға бөлінген, ал графтықтар - төңіректерге . Жүйе негізін графтықтар құрайды , оларға заңмен жергілікті сайлаулы органдарды жүзеге асыра алатын өте маңызды функцияның барлығы берілген. Төңірек, метрополитендіктерден басқа, болмашы функциялармен үлестірілген.
Жергілікті өзін-өзі басқарудың англосаксон типі қолданылатын АҚШ үшін, әлеуметтік - экономикалық сферада мемлекет функциясының биік децентрализация дәрежесі мінездемелі . Федеративтік жүйе штаттарға айқын экономикалық автономияны және кең өкілеттік береді, жергілікті органдар заңға сүйінгенде оларданға тәуелді болады . Әрбір штаттың өз конституциясы болады, онда мемлекеттік құрылымның негізгі принциптары және түрлері және жергілікті органдардың құрылымы бекітілген.1,2
Жергілікті басқарудың француз үлгісі. Францияда жергілікті органдардың статусын департаменттер және коммуналар иеленеді, негізгі әкімшілік - территориялық құрылым және де бір уақытта жергілікті білімдер, және мемлекеттік басқару органдары болып келеді. Қазіргі кезде елде 95 департамент және коммуналардың 36 мыңнан жоғары коммуналар саналады . Олардан басқа мемлекеттік басқару бірліктері ретінде сондай әкімшілік төңірек және аймақтық органдар алға шығады .
Департамент жергілікті орган бас кеңес сияқты келесі өкілеттіктермен үлестірілген:
- департаменттік қызмет жасауды ұйымдастыру және оларды басқару;
- департамент мүлігін басқару;
- департамент қаражатын қабылдау және оның атқарылуын бақылау ; департаменттің кеңесші орган, шаруашылық жоспарлау және аймақтық бағдарламалау функцияларын жүзеге асыру.
Коммунаның ең жоғарғы органы - муниципальдық кеңес , өз құрамынан мэр және оның орынбасарлардын сайлайды . Мэр коммунаның атқару өкіметін ұсынады және екі түрлі қызмет атқарады - өзін-өзі басқарудың басшысы және орталық өкіметтің өкілі ретінде (себебі, коммуна бір уақытта мемлекеттік округпен және жергілікті білім болып келеді). Басқа мемлекеттердің қатарында жергілікті өзін-өзі басқару жүйесі Франциядағы үлгіге жатады, бірақ бұл абсолютті қайталау емес . Мысалы , Италияда , үш буынды жүйе орын алады - облыстарда , провинцияларда және қауымдарда . Облыстар - бұл дербес жауаптылығы және функциялары бар автономиялық құрылым , провинциялар және қауымдар - мемлекет және облыстардың территориялық бөлінуіндегі жергілікті басқару бірлігі. Сәйкесінше , облыс провинцияларға және қауымдарға лайықты қаражат құралдарын бөліп, әкімшілік функциялардың бөлігін делегировать етеді (облыстық , дәл осылай мемлекеттік).
Жергілікті басқарудың аралас үлгісі, жоғарыда айтылғандай , Германия және Жапонияны мінездемелейді.
Жапонияда жергілікті басқару екі буынды: ең жоғарғы буын - префектура , екінші буын - қала, кент , ауылдар . Мұнда оның толық құрылымы, сонымен қатар ішкі ұйымдар және жергілікті органдардың барлық деңгейлері сипатталған жергілікті өзін-өзі басқару туралы заң істейді. Бұл жергілікті басқару жүйесіне айқын шек қояды . Германияда территориялық басқарудың бес деңгейі бар - федерация, жер, төңірек, аудандар және аудандардың рангісінде қалалар , қауым. Коммуналық басқарудың негізгі бірліктері - қауым, аудандар және қалалар . Коммуналық жүйе арасында ең төмен буындар саналатын әр алуан қауымдарды қалалық және ауылдық боп айырады, бірақ барлық жағдайда қауымның өкілдік органы ретінде кеңес алға шығады . Елде коммуналдық басқару құрылымына талаптар бірыңғай емес және көптеген жергілікті басқарушы органдары болады . Муниципалдық әкімшіліктің сайлаушы және атқарушы органдары арасындағы функционал байланыстардың айқын ерекшеліктерімен сипатталатын бірнеше түрін ерекшелейді.