1.2. Конституциялық құқығының жүйесі
Құқық ғылымында құқықтың заңдық бастаулары ұғымы қалыптасқан.Бұл орайда құқықтың бастаулары ретінде құқық нормаларын көрініс беретін нысандар ұғынылады.Құқықтық нормалар нормативтік құқықтық актілерде белгінеді. Қазақстан Респуликасында құқық бастауларын анықтауға қатысты бірқатар ерекшк белгілер бар.Біріншіден,Конституцияда құқық нысандары нысандары бастаулары аталады. «Қазақстан Респуликасында қолданылатын құқық Коституцияның,соған сай келктін зандардың,өзге де нормативтік құқықтық актілердін халықаралық шарттың және өзге де Республиканың міндеттемелерінің,сондай-ақ Республика Конституция лық кенесінің және Жоғарғы Соты нормативтік қаулыларының нормалары болып табылады». [1 б.24 [ .
Көрсетіген конституниялық қағила құқық бастауларын жалпылай сипаттайды. Констигуцияда көретілген нормативтік құқықтық актілердін нысанларының бәpi бірдей оның бастаулары болып табылмайды. Қазакстан Рспублисасының конституциялық құқығының негізгі қайнар көзі, тұтас алғанла, Конституция болып табылады. Мұндай жәйтті бөліп айтуымның cебебі, ұлттық құқықты қалыптастырулық қайнар кззі ретінде тек Констктуцияның құқықтық нормалары ғама емес, сондай- ақ оның басқа да эльементтері:принциптері, жалаң қағидалары , міндеттері мен мақсаттары да қызмет етеді. Тарихи фактіні бұлайшаа сипаттаудың мемлекеттің тек көп ұлттық, қапа емес халықтық сипатын ұгынуда да айрықша мәт бар. Ал бұл идея мемлекеттің барлық көп ұлтты мемлексттің атынан ызымет етулі, ұлттық белглері бойынша кемстілуге және басқаларына жол бермеуді көздейді, Әрине, бұл идеялардың бәpi тиістi заңдардың қайнар көзі ретіне қызмет етуi тиіс, Қазақстанды әлеуметтік мемлекет ретінде тануда конститушмлық идеянын бастаулық мәні қызметін атқарады . Бұл қағида Республика азаматтарың әлеуметтік жағынан қамтамасыз етуге арналған идеяларлын негізгі қайнар көзi болуы тиіс. Қазакстан Республикасы Конституциясы жарнялаған мемлекет қымметінің принциптері: қоғамдық келісім және саяси тұрақтылық, бүкиіл халықтың қажетіне орай экономикалық даму, Қазакқстандық патриотизм, мемлекет өмірің мейлінше маңызды мәселелерін демократиялық әдітермені шешу Қазақстандық құқықтың қайнар көзі қызметін атқарады.
Мемлекет және оның органдары кызмеінің негізіне алынбастан бұрын, ол принциптер әр мемлекетік органның ерекшеліктері ескеріе отырып, тиісті нормативтік құқықтық. актілермен бкітілуі тиіс.
Конституцняның құқыктық нормалары сала peтіндe конституциялық құқықтың тура жене тікелей кайнар көзі болып табылады, Қазақстан Республикасы Конституциясының құқықтық нормалары калайша құқықтың қайнар көізі ретінде сипаптталады.
1. Қазакстан Реслубликасы Конституциясында бүкіл конституциялық заңдардың негізі бодып табылатын құқыктық нормалар орнықтырылады. Басқаша айтқанда, Конституцияның құқықтық нормалары конституцияның құқықтық -қатынастарды реттейтін барлық нормативттік құқықтық. актілері қалыптастыру мен дамытудың негізі болып табылады.
2. Қазахстан Республикасы Конституииясының құқықтық
нормалары мемлекет пен қоғам өмірің барлық салаларын:
саяси, экономикалық, әлеуметтік , мәдени саладарды қамтиды.
Әрине, Конституцияның құқыктық нормалары аталғанан салалар-
дағы қоғамлық қатынастарды егжей-тегжейлі және жан-жақты
реттемейді. Ол тек қоғамлық қатынастардың мәнді , басты бағыттарын ғана реттеіщ. Қазахстан Республикасы Конституциясының құқыктқк нормалары құқықтын басқа салаларынын құқыктық нормаларынан ұсынысымен ерешеленеді.
3. Конституиялық құқықтық басқа бастауларымен салыс-тырғанда Қаазақстан Республикасы Конситуцияның жоғары заңдық күші бар және Қазакстанның барлық аумағында қолланылалы. Қазақстан Республикасында қабылдаған заңдар және басқа нормативтік актілер Конституциядан бастау алуы
және оған кайшы келмеуіс. Егер олар Конституцияға қайшы келсе, онда олар заңсыз деп танылады және қолдануға жатпайды.
Қазақстан Республикасының Конституциясында оның қағилаларының жогары заңдық күшін қамтамасыз етудін кепілдігін белгіленген.
4. Қазақстан Республикасы Конституциясының тек конституциялық құқыктың ғана емес, сондай-ақ құқыктың басқа да салаларынын бастауы ретіндегі мені мынада, онда халықтың мемлекеттік еркі, олардын құқықтық демократиялық мемлекет құру, дүниежүзілік қауымдастыққа оның тең құқылы мүшесі ретінде қосылу жөніндегі табандылығы тікелей көрніс тапқан.
5. Конституция құқықтың баскқ бастауларынан, сондай-ақ тек мемлекетттің ғана емес, сонымен бірге тұтасқан ғогамның да негізгі заңы екендігімен ерекшеленеді. Басқа нормативтік құқықтық актітлер қоғам өмірінің жекелеген тараптарын қамтиды. Ал, Қазақстан Республикасы Констнтуциясының идеялары, принциптері құқықтық нормалары бүкіл қоғам өмірінің мейлінше мәнді бағыттарын реттейді; жекелеген адамды, азаматты, қоғамдық қызметтің барлық субъектілерін біріктіреді, қозғалыстарды, өзін-өзі басқару органдарынң және басқаларын) қамтиды.
6. Сондай-ақ, Конституция конституциялық құқыктың басқа бастауларынан өзгерістер e мен толықлырулар қабылдаудың ерекше тәртібін белглеуімен де ерекшеленеді. Мұндай тәртіп Конституцияның мемлекет пен қогамның негізі заңы реіндегі жене олардың тұрақтылығын қамтамасыз ету кажеттігнен туындайтын менімен сипатталады.
7. Қазақстан Республикасы Конституциясыны конституциялық құқықтық кайнар көзі ретіндегі тағы бip өзіндік қыры онда оның басқа кайнарларының нысандары: конституция-ыкқ, жәй заздары, Президенттің нормативтік жарлықтары мен қаулылары, Қазақстан Республнкасы Үкіметі қаулылары, сондай-ақ заңдық күші денгейі, кабылдау, жариялау, күшін жою тәртібі көрсетітеді [9 б. 28[ .
Қазақстан Республикасы конституциялық құқының мемлекеттік (республикалық) мені бар құқыктық. нормаларды белглейтін қайнар көзнің қатарына конституциялық зандар жатады. "Конституциялық заңдар" атауы Қазақстан Республикасы Конституциясына енгізілген . Қазакстанның конституциялық зандарының өзндік ерекшелігі— олар Конституцияға өзгерістер мен толықтырулар енгізбейді, тек Констнтуциянық құқықтық нормаларын нақтылайды. Қазақстан Республикасының конституциялық заңдарын қабылдаудағы ic жүргзуі Конституцияға өзгiepiсер мен толықтырулар енгізу туралы шешім қабылдаудағы ic жүргізуден ұсынысымен ерекшеленеі.
Жәй заңдарда да конституциялық құқықтың қайнар көзі болып табылады. Жәй заңдарды Казакстан Республикасының Парламенті қабылдайды. Қазакстан Республикасы Конституциясында қаралған жағдайда жәй заңдарды Президент те қабылдай алады. Қазақстанның конституциялық құқының қайнар көзіне азаматтық туралы, көші-қон туралы және басқа жай заңдар жатады.
Қазақстан Республикасы Мәжілісінің Регламенті, Сенатының Регламенті, Парламентініц Регламенті, Парламент Палаталары құрған үйлеспруші және көмекші органдар туралы ереже конституциялық құқыксалаларының кайнар көзні болып табылады. Қазакстан Республикасы конституциялық құқының кайнар көзне Қазақстан Рсспубликасы Президентінің нормативік жарлықтарын да жатады. Президенттің жардықтары үшін топқа:
1) конституциялық заң күші бар жарлықтарға.
2) жай зан күші бар жарлыктарға.
3) заңға сәйкес нормативтік жарлықтарға бөлінеді [9 б.37[ .
Әрине, тәртіп бойынша, Президент өзінің де заң шығармашылық қызметіне сәйкес норматквтік жарлықтар қабылдау жолымен жүзеге асырады, Парламент озінің заң шығармашылық өкілеттілігін Президентке берген жағладайда ол заңдық күші бар жарлықтар қабылдауға құқылы. Заңдың күші бар жарлықтардын заңдық күші Қазақстан Республикасы Парламенті қабылдаган заңдардың зандық күшімен тең.